پروبیوتیک
پروبیوتیک چیست ؟
پروبیوتیک، موجودات ریز، زنده و فعال میکروسکوپی هستند ، رودۀ ما حاوی باکتری‌هایی است که آن ها را از بدو تولدمان به دست می‌آوریم و با گذشت زمان به تعدادشان افزوده می‌شود. این فرایند را کولونیزاسیون (Colonization) می‌نامیم. بسیاری از این باکتری‌ها مفیدند. که خوردن آنها، باعث تغییر میکروبیوم دستگاه گوارشی ما در جهت سلامتیِ بیشتر می‌شود. بیشتر اوقات به آنها باکتری‌های مفید روده هم می‌گوییم.
وجود این باکتری‌های خوب، از رشد و تکثیر باکتری‌های بیماری‌زا جلوگیری می‌کند و باعث گوارش بهتر غذا و کمک به کارکرد سیستم ایمنی بدن می‌شود. بسیاری از این باکتری ها در گروه “مفید یا دوست” طبقه بندی می شوند و عملکردهای مختلفی از جمله تبدیل فیبر به اسیدهای چرب زنجیره کوتاه، سنتز ویتامین های خاص و همینطور پشتیبانی از سیستم ایمنی بدن را انجام می دهند.
طبق مقاله ای که از طریق مرکز ملی اطلاعات زیست فناوری آمریکا قابل دسترسی است، مصرف مکمل های پروبیوتیکی به احتمال زیاد می تواند تعداد باکتری های مفید نام برده را افزایش دهد. بر اساس یک تعریف رسمی پروبیوتیک عبارت است از: میکروارگانیسم های زنده ای که تجویز آنها در مقادیر کافی و تنظیم شده، با مزایای سلامت محور برای میزبان همراه خواهد بود.
در مجموع پروبیوتیک ها را می توان به صورت مکمل و یا در قالب غذاهای تخمیری مانند کلم ترش، ماست و کفیر مصرف کرد. همچنین نباید این دسته از محصولات را با پری بیوتیک ها اشتباه گرفت. پری بیوتیک ها انواعی از فیبرها هستند که به عنوان منبع غذایی برای باکتری های ساکن روده بزرگ استفاده می شوند.
میکروبیوم چیست؟
به مجموعه همه میکروب‌ها (موجودات زنده میکروسکوپی) مانند باکتری‌ها و قارچ‌ها که در سطح یا داخل بافت‌ها یا مایعات بدن زندگی می‌کنند، میکروبیوم می‌گوییم.
این میکروب‌ها از محیط بدن ما برای زندگی استفاده می‌کنند و در برابر آن، مزایایی برای سلامتی ما دارند. خوب است بدانیم گاهی اوقات با بر هم خوردن تعادل مواد یا نقص کارکرد در بافت یا مایعات بدن، ممکن است شرایط به گونه‌ای تغییر کند که همین میکروب‌های مفید، بیماری‌زا شوند. ولی این حالت‌ها به‌ندرت پیش می‌آیند.
بسیاری از مکمل های پروبیوتیکی نیز ترکیبی از چندین سویه را به طور همزمان در خود جای داده اند که همین موضوع تاثیرگذاری آنها را بالا می برد. تحقیقات نشان می دهند که برخی از سویه ها برای درمان یک سری از بیماری ها از سایرین موثرتر هستند. برای نمونه بعضی از آنها به درد کنترل مشکل اسهال می خورند و عده ای دیگر برای سندرم روده تحریک پذیر طراحی شده اند. علاوه بر این بسیار مهم است که پروبیوتیک ها به مقدار کافی و به طور اصولی مصرف شوند.
پروبیوتیک ها معمولا به وسیله واحد تشکیل کلنی یا به اختصار CFU اندازه گیری می شوند. به طور کلی مشخص شده که دوزهای بالاتر بهترین نتیجه را به همراه دارند. همچنین بین خود پروبیوتیک ها نیز تفاوت هایی وجود دارد. برخی از آنها ممکن است در دوزهای 1 تا 2 میلیارد CFU در روز موثر باشند در حالی که شماری دیگر اثرات مطلوب را حداقل در دوزهای 20 میلیارد CFU به بالا نشان می دهند.
گفتنی است که آسیب جدی به دنبال مصرف دوزهای بسیار بالا از پروبیوتیک ها دیده نشده است. با این حال از آنجایی که این دسته از فرآورده ها مقرون به صرفه نیستند و مزایای بیشتر در دوزهای بالاتر هم به اثبات نرسیده است، استفاده بی رویه از مکمل های پروبیوتیکی توصیه نمی شود.
پروبیوتیک‌ها به حفظ تعادل در کارکرد دستگاه گوارش ما کمک می‌کنند. برخی عوامل می‌توانند این تعادل را بر هم بزنند، مانند:
- برخی بیماری‌ها.
- مصرف حتی یک دوره آنتی‌بیوتیک.
- برنامه غذایی نامناسب و با ارزشِ غذاییِ کم.
- رشد بیش از حد باکتری‌هایی که برای بدن ما مفید نیستند.
اگرچه پژوهش‌ها برای تعیین دقیق فواید انواع پروبیوتیک همچنان ادامه دارد، شواهد موجود نشان می‌دهد، پروبیوتیک‌ها این مزایا را برای سلامتی ما به همراه دارند:
- تقویت سیستم ایمنی.
- کاهش التهاب و آلرژی‌ها.
- بهبود خُلق و کاهش اضطراب.
- پیشگیری و درمان اسهال ناشی از عفونت‌ها یا آنتی‌بیوتیک‌ها.
- بهبود و کاهش علائم سندروم روده تحریک‌پذیر (اسهال یا یبوست در پی استرس زیاد).
عوارض پروبیوتیک بسیار نادر است و شاید فقط به صورت علائم گوارشی خفیف مانند نفخ بروز پیدا کند. مانند همه داروها و مکمل‌ها، بهتر است پیش از مصرف پروبیوتیک‌ها با پزشک معالج یا دکتر داروساز در داروخانه‌های معتبر مشورت کنیم.
در صورت تضعیف یا سرکوب دستگاه ایمنی به هر دلیل (مانند مصرف دراز مدت داروهای حاوی کورتون) اهمیت مشورت با پزشک معالج افزایش می‌یابد؛ زیرا مصرف پروبیوتیک در این افراد ممکن است با عوارض جدی مانند عفونت همراه باشد.
غذا و مکمل هر دو می‌توانند مزایای پروبیوتیک را برای ما فراهم کنند. برای افزایش تعداد باکتری‌های مفید روده، مصرف غذاهای دارای ارزش غذایی بالا و فیبر زیاد توصیه می‌شود، مانند میوه‌ها، سبزی‌ها، و غلات کامل (دارای سبوس). باکتری‌های مفید روده از فیبرها تغذیه می‌کنند. این باکتری‌ها در صورت دریافت فیبر کافی، به خوبی تکثیر می‌شوند و مزایای پروبیوتیک را در بدن پدید می‌آورند.
طبیعی‌ترین غذاهای حاوی پروبیوتیک به شرح زیر هستند:
- ماست
- بسیاری از ترشی‌ها
- نوشیدنی کفیر، معروف به دوغ کفیر (محصول تخمیر شیر توسط یک استارتر حاوی مخمر، باکتری و پروتئین شیر)
- شورِ کلم (کلم خردشده که چند روز در آب نمک غلیظ باقی مانده و تخمیر اسید لاکتیک در آن انجام شده است)
- میزو (یک چاشنی ژاپنی حاصل تخمیر دانه‌های سویا با قارچی به نام آسپرژیلوس اُریزای و نمک)
- کیمچی (یک غذای جنبی کُره‌ای حاوی سبزی‌های تخمیرشده)
پروبیوتیک‌ها انواع گوناگونی دارند، اما همه انواع آنها تمام خواص و مزایایی که ذکر شده است، را ندارند. به عنوان نمونه، ممکن است یک نوع از پروبیوتیک‌ها کارکرد خاصی داشته باشد و فواید آن تنها برای یک عضو از بدن باشد. اگرچه مکمل‌های پروبیوتیک هم مفید هستند، اما باید به برخی نکات هنگام تهیه و مصرف آنها توجه کنیم:
- مطمئن شویم پروبیوتیک مربوطه برای رفع مشکل سلامتی موردنظرمان مناسب است.
- شرایط نگهداری مندرج روی بسته‌بندی آن را مطالعه کنیم. برخی پروبیوتیک‌ها باید در یخچال نگهداری شوند.
- تاریخ انقضای مکمل پروبیوتیک اهمیت زیادی دارد و با گذشت زمان از تاریخ تولید، تعداد پروبیوتیک زنده موجود در مکمل کاهش می‌یابد.
